Een risico-inventarisatie & -evaluatie (RI&E) is een inventarisatie van de gevaren binnen een bedrijf die betrekking hebben op de veiligheid, gezondheid en het welzijn van de mensen die er werken. In de risico-evaluatie maakt de werkgever een risico-inschatting van deze gevaren. Daarbij kijkt hij naar de kans dat een gevaar zich voordoet, het effect dat dit teweegbrengt en de frequentie waarmee werknemers aan het gevaar worden blootgesteld.

En wat is een plan van aanpak?

Het plan van aanpak (PvA) is een verplicht onderdeel van de RI&E. Daarin geeft de werkgever aan welke maatregelen hij gaat nemen in verband met de geconstateerde risico’s, en binnen welke termijn. Het uitvoeren van een RI&E met plan van aanpak is sinds 1 januari 1994 wettelijk verplicht voor alle werkgevers. Uitzondering is de zelfstandige zonder personeel (zzp’er). In een RI&E moet een bedrijf ook de arbeidsongevallen uit het verleden opnemen.

De RI&E moet altijd actueel zijn

Nadat het PvA van de risico-inventarisatie & -evaluatie (RI&E) in werking is gezet en uitgevoerd, bespreekt de werkgever jaarlijks de voortgang met de werknemers en de ondernemingsraad of personeelsvertegenwoordiger. Als de arbeidsomstandigheden binnen de organisatie veranderen, is het ook nodig om de RI&E aan te passen. Voorbeelden daarvan zijn de ingebruikname van nieuwe machines of een verandering in de werkwijze van het bedrijf. Met andere woorden: de RI&E moet altijd actueel zijn.

Wel of geen toetsing van de RI&E?

Is de RI&E af, dan is het bij wet verplicht dat een gecertificeerde arbodienst/deskundige de opgestelde RI&E toetst. Die kijkt of alle risico’s op de lijst staan, of de situatie in het bedrijf goed is weergegeven en of de laatste normen en richtlijnen zijn gebruikt. Ook kan die advies geven bij het plan van aanpak. Er zijn enkele uitzonderingen op de toetsingsplicht:

• Bedrijven met maximaal 25 werknemers hoeven hun RI&E-document niet te laten toetsen. Voorwaarde is wel dat zij gebruikmaken van een goedgekeurde, branchespecifieke en in de cao opgenomen RI&E-instrument dat al door een deskundige is getoetst.
• Organisaties die voor maximaal 40 uur per week arbeid laten verrichten (alle werknemers bij elkaar opgeteld). Een RI&E is wel verplicht, toetsing niet. Ook mogen deze bedrijven gebruikmaken van de

Zo vergeet u niets in de RI&E

Degene die de RI&E uitvoert moet aandacht besteden aan de volgende punten:

• arbozorg en verzuimbeleid
• algemene voorzieningen
• fysische factoren
• gevaarlijke stoffen en biologische agentia
• fysieke belasting
• werkplekinrichting
• arbeidsmiddelen
• persoonlijke beschermingsmiddelen
• visuele informatie
• functie-inhoud en werkdruk
• werk- en rusttijden

Arbozorg en verzuimbeleid

Arbozorg en verzuimbeleid zijn onderwerpen waar met name de Inspectie SZW op controleert. Daarnaast zijn deze zaken van belang bij het eventueel civielrechtelijk aantonen dat de werkgever aan zijn zorgverplichting heeft voldaan. Het voeren van een arbobeleid kan immers als basis dienen voor de uitvoering van de arbozorg. Bij dit onderwerp kunt u denken aan:

• arbobeleidsvoering: doelstellingen en samenhang met het algemene ondernemingsbeleid
• verzuimbeleid: regeling en uitwerking begeleiding zieke werknemers
• taken, verantwoordelijkheden en bevoegdheden: taken directie, leidinggevenden, werknemers, preventiemedewerker(s), ter beschikking staande middelen (tijd, geld en hulpmiddelen)
• samenwerking en overleg: or, werkoverleg, overleg arbodienst/deskundigen
• inzet deskundigen, al dan niet werkzaam in de arbodienst
• jaarplan en jaarverslag
• voorlichting en onderricht
• toezicht door leidinggevenden
• gedrag van werknemers: werken volgens voorschriften en procedures, gebruik van persoonlijke beschermingsmiddelen (PBM), risico’s gebruik medicijnen, gebruik alcohol en/of drugs in relatie tot een goede uitoefening van de functie

Algemene voorzieningen

Hieronder vallen onder meer:

• algemene inrichting van gebouwen: werkplekken, terreinen, inrichtingseisen en de zorg voor de hygiëne, eisen voor ontspanningsruimten, voorzieningen in noodsituaties, onderhoud, en dergelijke
• organisatie bedrijfshulpverlening: opleiding, oefening, bedrijfsnoodplan

Fysische factoren

Mogelijke aandachtspunten voor de RI&E op het gebied van fysische factoren zijn:

• schadelijk en hinderlijk geluid, kunstmatige optische straling en trillingen
• klimaat: warmte en koude, grote temperatuurverschillen en fysiek zware arbeid
• verlichting, daglicht, uitzicht
• ioniserende en niet-ioniserende straling
• werken onder over- en/of onderdruk

Gevaarlijke stoffen en biologische agentia

Bij de risico-inventarisatie van biologische agentia is aandacht nodig voor:

• inventarisatie en evaluatie van de blootstelling aan hinderlijke of gevaarlijke stoffen
• opslag, verpakking, etikettering
• voorkomen van ongewilde gebeurtenissen
• gevaar voor verstikking, bedwelming, vergiftiging, brand en explosie
• voorschriften voor het werken met kankerverwekkende stoffen
• voorschriften voor het werken met biologische agentia
• voorschriften voor het omgaan met benzeen, asbest en een aantal specifiek giftige stoffen

Fysieke belasting

Onder fysieke belasting vallen tillen, trekken en duwen van zware lasten, al dan niet in ongunstige posities. Denk daarbij niet alleen aan zwaar werk, maar ook aan veelvuldig repeterende werksituaties, bijvoorbeeld in magazijnen. Ook langdurig zitten in één bepaalde houding kan fysiek belastend zijn. Een ander belangrijk item is kort-cyclisch werk. Daarbij gaat het niet alleen om werk aan de lopende band, maar ook om data-entry en (ander) beeldschermwerk.

Werkplekinrichting

Aandachtspunten voor de RI&E op het gebied van werkplekinrichting zijn de mogelijkheden tot staan en zitten, de werkhoogte en de bewegingsruimte. Maar ook de (kantoor)werkplek (beeldschermwerk!) verdient in het kader van de RI&E kritische beschouwing.

Arbeidsmiddelen

Onder arbeidsmiddelen verstaat de Arbeidsomstandighedenwet (artikel 1, derde lid, onderdeel h Arbeidsomstandighedenwet) alle op de arbeidsplaats gebruikte machines, installaties, apparaten en gereedschappen. Een steiger is dus een arbeidsmiddel, evenals de trap naar die steiger. Maar natuurlijk ook de boormachine of andere in het dagelijkse werk gebruikte (hand)gereedschappen. Dergelijke middelen moeten op de meest veilige wijze te gebruiken zijn. Arbeidsmiddelen horen thuis in de RI&E. Loop de volgende punten langs, zo vergeet u niets in de RI&E:

• arbeidsmiddelen met en zonder CE-markering: risicobeoordeling, maatregelen waar nodig
• bedieningsorganen: zichtbaar, herkenbaar, buiten gevaarlijke zones, veilig, betrouwbaar
• stopzetting moet veilig zijn: onderbreking energievoorziening
• noodstopinrichting: is noodzakelijk als de risicobeoordeling dit vereist
• afscherming van vallende of wegschietende voorwerpen
• veilige opvang van vrijkomend(e) gas, damp, stof en vloeistoffen
• afscherming van bewegende en draaiende delen
• stabiliteit van het arbeidsmiddel
• deugdelijke verlichting van werkplek en arbeidsmiddel
• afscherming van hete of koude machine- of constructiedelen waarmee aanraking mogelijk is
• duidelijke akoestische en/of optische alarmeringen
• onderhoudsvoorwaarden: onderhoud van draaiende machinedelen alleen bij stilstand
• arbeidsmiddel moet onder alle gebruiksomstandigheden veilig bereikbaar zijn;
• elektrische veiligheid.

Visuele informatie

Bij de visuele informatie gaat het bijvoorbeeld om de leeszichtbaarheid van drukwerk, borden, beeldschermen en meters. Maar ook is aandacht nodig voor de zichtbaarheid en relevantie van de toegepaste veiligheids- en gezondheidssignaleringen. En hoe zit het met de taal waarin de boodschappen zijn opgesteld, is die voor iedereen begrijpelijk?

Persoonlijk beschermingsmiddelen (PBM)

Periodieke controle op aanschaf, verkrijgbaarheid, kennis van de werking en het juiste gebruik van deze middelen is nodig. Daarnaast is regelmatig voorlichting en instructie van belang over het juiste gebruik en de veilige toepassing van PBM. Ten slotte behoort de werkgever op regelmatige basis toezicht te houden op het gebruik van de persoonlijke beschermingsmiddelen.

Daarnaast mag van de werknemer worden verwacht dat hij zich aan de gegeven voorschriften houdt, de middelen op de juiste wijze gebruikt en ze na afloop van de werkzaamheden weer op hun plaats opbergt. Een en ander op grond van de algemene werknemersverplichting van artikel 11 Arbeidsomstandighedenwet.

Functie-inhoud en werkdruk

Functie-inhoud en werkdruk zijn ook van belang. Beoordeel dit onderdeel op:

• volledigheid: uitvoering, organiserend, monotone en tempogebonden arbeid
• moeilijkheidsgraad
• autonomie: taak- en functie-inhoud
• contactmogelijkheid: aandacht voor alleenwerkers
• informatievoorziening: hoeveelheid, aangepast op niveau werkenden
• werktempo
• psychosociale arbeidsbelasting (PSA): de factoren agressie en geweld, seksuele intimidatie, pesten en werkdruk in de arbeidssituatie die stress kunnen veroorzaken

Werk- en rusttijden

Bij dit onderdeel komen de ploegendienstroosters, overwerk, rust- en pauzetijden en dergelijke aan de orde.

Zo vergeet u niets in de RI&E

De hier gegeven opsomming is uiteraard niet uitputtend. Ook zullen in sommige situaties niet alle onderwerpen aan de orde hoeven te komen. Sommige zijn in uw bedrijf immers niet relevant. Zie de opsomming als een handreiking bij het opzetten en uitvoeren van de RI&E. Het is daarbij wel zaak de lijst van tijd tot tijd even na te lopen. Weet u zeker dat een aandachtspunt niet van toepassing is? Neem het toch op in het verslag van de RI&E. Daarmee geeft u blijk van de vereiste volledigheid. En zo vergeet u niets in de RI&E. Echt niet.